کاخ گلستان
بدون تردید یکی از شاخص ترین و دیدنی ترین مجموعه های تاریخی ایران زمین مجموعه کاخ گلستان با بیشاز 440 سال قدمت تاریخی است. این کاخ در دوران صفویه در ایران پایه گذاری شد و از آن دوران تا زمان حال تغییرات زیادی را در داخل خود دیده است. کاخ گلستان به عنوان یکی از آثار برجسته ایران در سال 1392 در لیست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسید.
کاخ گلستان در دوران شاه عباس صفوی و در سال 998 هجری قمری ساخته شد، بعدا شاه طهماسب چهار باغی در داخل این کاخ ایجاد کرد و و پس از آن شاه سلیمان صوفی تغییرات دیگری از جمله ساخت یک دیوان خانه را در کاخ ایجاد کرد. البته امروزه اغلب این تغییرات و سازه ها از بین رفته اند و یا اثری از آنها نیست و اغلب چیزی که از کاخ گلستان باقی مانده است مربوط به تغییراتی است که در زمان زندیه در این کاخ اتفاق افتاده است.
محوطه سازی فعلی کاخ گلستان به دوران کریم خان زند باز می گردد که به حدود سال 1173 تا 1180 مربوط می شود و عمده تغییر در این دوران ساخت یک دیوان خانه بوده است. اما در زمان آقا محمد خان قاجار و پس از به قدرت رسیدن او او در کاخ گلستان تاج گذاری کرد. در واقع آقا محمد خان به دلیل فاتح شدن بر سلسله زندیه و شخص لطفعلی خان زند و بعد از تسلط نسبی بر شرایط کشور در این کاخ تاج بر سر نهاد و با توجه به ایده ها و خیالاتی که این پادشاه داشت به کاخ رونق بیشتری هم داد.
سپس در دوران ناصر الدین شاه باز هم بر رونق و شکوه این کاخ افزوده شد. چرا که این شاه اولین شاه ایران بود که از کشورهای پیشرفته اروپایی آن زمان بازدید می کرد و دوست داشت این تغییرات را در محیط زندگی و فرمانروایی خود هم انجام دهد. پی از ناصر الدین شاه در سه دوره پادشاهی قاجاریه در ایران یعنی مظفر الدین شاه، محمد علی شاه و احمد شاه این کاخ تغییرات معماری زیادی نداشت اما همیشه به عنوان کانون برخی از رویداد های سیاسی قابل ملاحظه ، مورد توجه بود.
پادشاهان پهلوی نیز در این کاخ تاج گذاری کردند و برخی از تغییرات را در کاخ انجام دادند که به عقیده صاحب نظرین کاری نا به جا بوده است.
کاخ گلستان امروزه تنها 5.4 هکتار وسعت دارد که با توجه به وسعت اولیه چیزی در حدود یک دهم می شود. این کاخ در تهران واقع شده است ولی متاسفانه در اطراف این کاخ ساخت و سازهای زیادی انجام شده و باعث تحت تاثیر قرار گرفتن جایگاه و هویت کاخ شده است.
بخش ها و مجموعه های کاخ گلستان
هر چند متاسفانه امروزه به دلایل زیادی نزدیک به 90 درصد از محوطه و وسعت کاخ گلستان کاسته شده است اما باز هم این ساختمان تقریبا 5.5 هکتاری بناها و محوطه های ارزشمند زیادی را در دل خود جای داده است و نشانگر عظمت و شکوه این کاخ می باشد. در ادامه به توصیف مختصری از برخی از این محوطه ها خواهیم پرداخت:
محوطه کاخ گلستان همانند بسیاری از آثار کهن ایرانی کاخ مانند دارای انواع حوض ها و فواره ها و باغ ها و درختان بلند و سر سبزمی باشد. محوطه ای که به محض ورود به آن گویی از دنیای بیرون فارغ شده و به تاریخ قدم گذاشته اید و وارد نسل های بسیار دور شده اید.
در کنار حوض ها و فواره ها و درختان بلند دیواره ها و نمای بیرونی کاخ ها و سازه ها نیز با نمای خارق العاده و کاشی کاری و آجری پینی های منحصر به فرد خودنمایی می کنند. در داخل این محوطه به غیر از ساختمان های تاریخی انواع سازه های دیگر مانند یک بازار صنایع دستی و یا مکان هایی برای سرو نوشیدنی و غیره هم وجود دارند.
ساختمان شمس العماره که به نماد کهن ایران هم شهرت دارد یکی از جذاب ترین مجموعه های کاخ گلستان است. قبل از ساخت سر در باغ ملی این ساختمان به عنوان نماد تهران شناخته می شده است.
یکی از شاخص ترین ساختمان های کاخ گلستان و مهم ترین ساختمان شلع شرقی این مجموعه است. سر در باغ ملی به دستور ناصرالدین شاه و با اقتباس از خواست او بنا بر ساختمان های کشورهای اروپایی ساخته شده است. او قصد داشت از بالای این کاخ بسیاری از مناظر شهر تهران را نظاره کند.
سر در باغ ملی نزدیک به دو سال ساخته شد و هم اط نظر ارتفاع و هم از نظر معماری و تزئینات بسیار منحصر به فرد است. این ساختمان در 5 طبقه و با ارتفاع 35 متر ساخته شده است. داخل کاخ نیز با آیینه کاری و گچ بری های زیبا و نقاشی ها و اثر های هنری دلپذیر به عنوان یک شاهکار هنری شناخته می شود.
ایوان تخت مرمر قدیمی ترین مجموعه داخل کاخ گلستان است که ساخت آن به زمان کریم خان زند باز می گردد. این مجموعه که به نام های دار العماره و یا دیوانخانه نیز شهرت دارد برای انجام تشریفات درباری ساخته شده بوده است.
البته این ساختمان دو بار هم در زمان آقا محمد خان قاجار و ناصر الدین شاه قاجار دچار تغییرات اساسی شده است که عمدتا در تزئینات و نما کاری آن بوده است. در این ساختمان ایوانی زیبا وجود دارد و در داخل ان تختی مرمرین که کار دست اساتید سنگ تراش اصفهانی است وجود دارد که بسیار شاخص است.
خلوت کریمخانی به محوطی در کاخ گلستان در شمال غربی این کاخ اطلاق می شود که بنایی سر پوشیده و با سه دهنه ایوان با ستون های بلند است. این ساختمان به جلو خان نیز شهرت دارد و بسیار زیباست. در وسط محوطه آن حوضی قرار دارد که آب قنات در گذشته از آن بیرون می آمده استو از آنجا باغ های سلطنتی آبیاری می شده است.
این بنا نیز در زمان کریم خان زند ساخته شده است. در همین کاخ بود که موسس سلسله قاجار یعنی آقا محمد خان قاجار استخوان های کریم خان زند را پس از اینکه از شیراز بیرون کشید در زیر این کاخ دفن کرد چرا که محل عبور و مرو شاه بود و او قصد لگد کوب کردن آن را داشت.
ناصر الیدن شاه در حیاط کریمخانی این مجموعه بت قلیان کشیدن می پرداخت. رضا شاه با روی کار آمدن خود در یکی از اولین اقدام های خود دستور داد استخوان های کریم خان را از این مکان در اورده و به جایی امن در قم انتقال دهند.
امروزه دو اثر سنگ مزار ناصر الدین شاه و تخت فتحعلی شاه به خلوت کریمخانی ابهت بسیار زیادی داده است.
تالار اصلی کاخ گلستان یکی از حیرت انگیز ترین مکان های داخل این کاخ است که فوق العاده دیدنی و جذاب است. این کاخ شامل قسمت های زیر می شود:
این تالار در شرق تالار عاج مربوط به تالار اصلی واقع شده است و به دلیل داشتن چندین تالار تو در تو و اتاق های زیبای که با آیینه کاری و چلچراغ و و تزئیناات داخلی منحصر به فرد طراحی شده است شهرت دارد.
این بنا در ضلع جنوبی کاخ گلستان واقع شده است و یکی از دیدنی ترین مجموعه های کاخ شناخته می شود. زمان ساخت یا نبنا به دوران فتحعلی شاه قاجار باز می گردد اما ناصر الدین شاه نیز تغییرات زیادی در آن اعمال کرد و آن را به شکل امروزی در آورد.
از شاخصه های اصلی این بنا می توان به تزئینات داخلی عالی، بالا خانه ها، دهلیز ها، گوشواره های زیبا، ارسی ها و ستون های خاص، انواع نقاشی ها و آیینه کاری ها و منبت کاری ها و غیره را دانست.
ای ن مجموعه که در زیر عمارت بادگیر واقع شده است به دلیل کاشی کاری های آبی و زرد و سیاه خود بسیار چشم نوازی می کند. در چهار گوشه این مجموعه 4 بادگیر نصب شده است تا هوای این مجموعه را خنک کند. در واقع این محل برای استراحت تابستانی در نظر گرفته شده است.
در این حوضخانه دو مجموعه اشیا وجود دارد:
این موزه دارای دو بخش جنوبی و شمالی است. در قسمت جنوبی آثاری از میرزا بابا نقاش باشی شیرازی، اسماعیل جلایر ، مهر علی و غیره را خواهید دید و در قسمت شمالی نگار خانه که در زمان پهلوی دوم به منظور پاسدار خانه ساخته شد آثار هنرمندانی چون محمود خان صبا، محمد غفاری کاشانی وغیره را خواهید دید.
این موزه که در زمان پهلوی دوم با گچ بری هایی مزین شد نفیس ترین آثار بر جای مانده از دوران قاجار را در دل خود جای داده است.
این موزه در زمان ناصر الدین شاه ساخته شد. در واقع در این زمان سلطان عبد الحمید پادشاه عثمانی اثاثیه زیادی را برای ناصر الدین شاه فرستاد. او که جایی برای نگهداری این اثاثیه در هیچ یک از مجموعه های زیبا و ارزشمند خود نمی دید بهانه ای دید برای ساخت مکان جدیدی که این اثاثیه را نگهداری کند. این مجموعه به قصر ابیض نیز شهرت دارد. امروزه از این موزه برای نمایش دادن انواع پوشاک در ایران و پوشاک دوران قاجار استفاده می شود.
بعد از عمارت بادگیر و در گوشه جنوبی کاخ گلستان واقع شده است و یکی از قدیمی ترین قسمت ههای کاخ است. این کاخ در زمان فتحعلی شاه ساخته شده و ناصر الدین شاه آن را تغییراتی ظاهری داده است. سبک آیینه کاری داخل این کار دلیل نام گذاری این تالار به الماس است.
به غیر از بناهای فوق سه بنای ارزشمند دیگر نیز در این کاخ وجود داشته اند که امروزه اثری از آنهاا نیست. این سه مجموعه عبارت بودند از:
کاخ گلستان امروزه به عنوان بخشی از تاریخ ایران و یکی از ارزنده ترین آثار تاریخی بر جای مانده در ایران شناخته می شود که سالیانه هزازان نفر برای بازدید از این کاخ به تهران سفر می کنند و خواستگاه بسیاری از توریست ها و گردشگران خارجی نیز می باشد.
