سی و سه پل اصفهان

یکی از نمادهای فوق العاده دیدنی و مشهور شهر اصفهان و البته بدون تردید ایران پل سی و سه پل و یا پل الله وردی خان است. این با نه تنها توسط خود مردم شهر اصفهان گرامی داشته شده و بسیار مراقبت می شود بلکه در بین مردم ایران و حتی در بین بسیاری از توریست های جهان به عنوان یکی از بارزترین جاذبه های گردشگری شهر اصفهان و ایران شناخته شده است.

سی و سه پل نه تنها زیبایی فوق العاده ای دارد بلکه به عنوان یکی از جاذبه های تاریخی ارزشمند ایران نیز شناخته می شود. سی و سه پل در مرکز شهر اصفهان قرار دارد  و یکی از پل های تاریخی بستر زاینده رود است.  این پل در دوران صفویه ساخته شده است و قدمتی بالغ بر 400 سال دارد و در عین حال بلند ترین پل بستر رودخانه زاینده رود نیز شناخته می شود.

سی و سه پل یکی از آثار ثبت شده در فهرست آثار ملی ایران است. این پل به دلیل داشتن 33 دهانه گنبدی شکل به نام سی و سه پل خوانده می شود و در نام تاریخی این پل عنوان پل الله وردی خان بیشتر دیده می شود. دلیل نام گذاری این پل به الله وردیخان  این است که این پل به دستور شاه عباس و توسط معماری برجسته و توانا به نام الله وردیخان اوندیلادزه گرجی ساخته شد. هر چند برخی از اتباع گرجی اعتقاد دارند نام سی و سه پل به این دلیل بر روی این پل قرار داده شده است که در زبان گرجی دارای 33 حرف الفبا وجود دارد. اما این ادعا خیلی زود رد شد زیرا این پل در ابتدا 40 دهانه داشته است.

برخی نیز اعتقاد دارند که عدد صد و سی و سه به الهه آب یعنی آناهیتا تعلق دارد و به همین دلیل اعتقاد دارند این پل همانند بسیاری از سازه های آبی جهان نمادی از آناهیتا است و این نام از آن اقتباس شده است.

در دوران صفویه قسمت اصلی شهر اصفهان چهارباغ بوده است که به دو قسمت چهار باغ عباسی و چهار باغ بالا تقسیم می شده و پل سی و سه پل در بین این دو چهارباغ به عنوان خط اتصالی تعبیه و ساخته می شود  که البته در آن زمان 40 دهانه داشته است.

 در طول زمان کمی رود انحراف پیدا می کند و این باعث می شود تا قسمت بیرون زده پل در سال 1330 توسط مصطفی خان مستوفی که شهردار وقت اصفهان بوده است تخریب شود . بعد از اینکه جریان آب آزاد سازی می شود دیواری سنگی در سمت شمال آن می سازد.

ابهام دیگری که برای سی و سه پل وجود دارد سال ساخت این پل است. هر چند برخی از منابع نشان می دهند که در سال 1018هجری قمری و در زمانی که شاه عباس جشن گلریزان گرفته این پل وجود داشته است اما باز هم بررسی ادوار تاریخی پیش از آن اشاره ای در این خصوص ندارد.

بر اساس نوشته های موجود در کتاب عالم آرا زمان ساخت سی و سه پل را می توان سال 1011 هجری قمری دانست اما با استناد به گفته های جابر انصاری سال احداث پل سال 1011 هجری عنوان شده است هر چند در جای دیگر ذکر می کند که دستور ساخت مربوط به این سال است. در قسمتی دیگر نیز جابر انصاری ساخت پل را به سال 1012 نسبت می دهد که با ساخت سر در قیصریه مقارن دانسته است.

حتی در سروده ای مربوط به نقی کمره ای از ساخت پلی به نام پل امیر عنوان شده که در سال 1005 هجری قمری تاسیس شده است.

بر اساس اطلاعات تاریخی و گفته کارشناسان در سال 1005 قطعا در یک سمت رودخانه زاینده رود ساختمان سازی شده است و برای ارتباط با سمت دیگر پل باید پلی وجود می داشته است که احتمالا این پل می تواند همین سی و سه پل باشد.

هر چند باز هم در سال 1004 هجری قمری شاه عباس شخص الله وردیخان را برای اداره امور ایالت فارس منسوب شده و بعد از آن در کهکبلویه ماموریت داشته است. آنچه که مسلم است ساخت پل الله وردیخان و آباد کردن چهارباغ مربوط به سال 1005 هجری قمری است.

در این زمان الله وردی خان ابتدا قسمت زیرین پل را تکمیل می کند و در سال 1011 برای تکمیل پل و ساخت نمای رویی پل اقدام می کند زیرا احتمالا طغیان رودخانه زاینده رود در ان سال ها رفت و امد از روی پل را گاها با مشکل مواجه می کرده است.

آوازه و اعتبار سی و سه پل تنها به ایران ختم نمی شود. بسیاری از جهانگردان و بزرگان دنیا در کتاب ها و گفته های خودشان سی و سه پل را ستوده اند.

 در این بین یکی از ژنرال های برجسته بریتانیایی به نام پرسی سایکس از سی و یه پل به عنوان یکی از برجسته ترین و درجه یک ترین پل های جهان نام می برد و یا شاردن ، جهانگرد فرانسوی  این پل را یکی از شاهکارهای معماری توصیف می کند و یا دن گارسیا که در دوران شاه عباس به عنوان سفیر اسپانیا در ایران بود این پل را شاهکار معماری ایران نام می برد.  لرد جورج ناتانیل کرزن نیز که یک ایران شناس بریتانیایی است سی و سه پل را با شکوه ترین پل جهان می نامد.

نام های مختلف سی و سه پل

سی و سه پل در طول تاریخ نام های مختلفی را بر روی خود دیده است. در ابتدای ساخت این پل را به عنوان پل شاه عباس نام گذاری کردند که دلیل آن دستور شاه عباس برای ساخت این پل بود.

 البته در سروده نقی کمره ای نام پل امیر آورده شده که برخی اعتقاد دارند در ابتدا این نام بر روی پل گذاشته شده و برخی معتقدند که این نام مربوط به پل دیگری است که بعضا به سی و سه پل نسبت داده شده است.

بعد از آن سی و سه پل را با نام پل الله وریخان می شناختند زیرا این پل را او ساخته بود و معماری اصلی آن را بر عهده داشت. این نام هنوز هم به عنوان نام اصلی پل شناخته می شود. برخی نیز نام پل جلفا به ان داده اند که به دلیل عبور مردم محله ای به نام جلفا در نزدیکی این پل بود از روی آن بوده است.

پل چهل چشمه نیز در ابتدا به سی و سه پل اطلاق می شد زیرا 40 دهانه داشت که بعد از تخریب 7 دهانه این پل به سی و سه دهانه رسید که این نام دیگر مناسبتی در پل نداشت و از این روی از آن به عنوان پل سی و سه چشمه و بعدا سی و سه پل نام برده شد. البته به دلیل اینکه احتمالا اولین پلی بوده که روی رودخانه بصورت معماری شده و مستحکم ساخته شده و ارتباط دو سویه رودخانه را بر قرار کرده است به این پل بعضا پل زاینده رود هم اطلاق شده است.

معماری پل سی و سه پل

الله وردیخان برای ساخت این پل به دنبال فردی معتمد و کار کشته بود و چه کسی برای این کار بهتر از حسین بنا اصفهانی و پسرش محمد رضا اصفهانی که کارنامه ساخت آثار ارزشمند دیگری همچون مسجد شیخ لطف الله را در کارنامه خود داشتند.  او به چند دلیل این محل را برای ساخت سی و سه پل بر گزید با اینکه عریض ترین قسمت رودخانه بود.

اول اینکه عمق آب در این قسمت کمتر بوده است و دوم اینکه در بین دو محله و یا چهارباغ واقع می شده است و به خوبی این دو قسمت را به هم اتصال می داده و سوم مناظر و چشم انداز خوب پل بوده است.

برای ساخت سی و سه پل از سنگ برای ساخت قسمت تحتانی پل استفاده شده است و از آجر و ملات ساروج و گچ هم برای ساخت قسمت فوقانی پل بهره گرفته شده است. ساروج را از آهک و خاک رس و ترکیب آن با خاکستر و مواد الیافی لوئی می ساختند که بسیار مقاوم بوده و از نو آوری های ایرانی ها بوده است.

نوع فونداسیون و پایه این پل به گونه ای در نظر گرفته شده است که بر اساس نظریه کارشناسان و اساتید این حوزه با رطوبت و آب قوی تر و مستحکم تر می شود و در صورت بروز خشکسالی به این پایه آسیب وارد می شده است.

در طول مسیر پل از سمت فوقانی دهانه های مختلف یا طاق نماهایی استفاده شده است که از سمتی مشرف به رودخانه است و از سمت دیگر به پل دسترسی دارد و در مجموع 99 طاقچه نیز در معبر پل ایجاد شده که در قدیم در این طاقچه ها از عکس ها و تابلوها برای تزئین استفاده می شده است و امروزی هیچ یک از این تابلوها دیده نمی شوند.

 در دهه های قبل و در زمان رضا پهلوی نیز مسجمه ای از رضا شاه بر روی ستونی به ارتفاع 5 متر ساخته شده بود که وی را بر روی اسبی نشان می داد که بعد از سقوط پهلوی نا پدید شد.

هر یک از طاق های سی و سه پل دارای ستون هایی با ارتفاع بین 7 تا 9 متر هستند  که زیبایی و استحکام آنها را دو چندان کرده اند.

هر چند امروزه طول پل 295 متر است و 33 دهانه یا چشمه و 14 متر عرض دارد اما در گذشته این پل 360 متر طول داشته و 40 چشمه در آن کار شده بوده است. ساختار پل در گذشته دارای 4 راه عبور بوده است.

یک راه در وسط قرار داشته و افراد سواره از آن عبور می کرده اند، دو طرف پل دو معبر برای عبور پیاده در نظر گرفته شده بود که میان گالری های زیبا طراحی شده بود.

 بر روی بام گالری ها در هر دو طرف نیز دو معبر وجود داشته که به عنوان تفرجگاه برای بازدید از نمای پل استفاده می شده است و در زمان طغیان رودخانه نیز کاربرد داشته است. این گالری ها همچنین با استفاده از پله هایی ظریف به زیر پل ختم می شده که در زمان کم آبی از آنها برای عبور و مرور استفاده می کرده اند.

از این پل باشکوه امروزه دو معبر بر جای مانده است . یکی معبری که پیاده رو و سطح پل است و سقفی ندارد و دیگر در پایین پل که مسقف است و با فاصله کم از معبر رودخانه و در میان پایه های مرکزی واقع شده است و از سایر معابر و سازه ها خبری نیست.

سی و سه پل در طول تاریخ خود میزبان جشن ها و مراسم های مختلفی بوده است که از نظر تاریخی ارزش زیادی داشته اند.

اولی جشن اب پاشان بوده است که در 13 تیر ماه هر سال برگزار می شده و در این روز بزرگان و شعرا جمع می شده اند و مردم با پاشیدن آب و گلاب به همدیگر این روز را گرامی می داشته اند.

مراسم حاج شویان که نوعی مراسم مسیحیان بوده است نیز در روز غسل حضرت مسیح در کنار این پل انجام می شده که مسیحیان در این روز با آب رودخانه در کنار سی و سه پل غسل و شنا می کرده اند. این جشن در روز 24 دی ماه برگزار می شده است . در این زمان مسیحیان و اصفهانی ها در کنار این پل تبادل کالا می کردند اما از روی پل به سمت دیگر شهر عبور نمی کردند.

در دوره صفویان در زمان نوروز پل سی و سه پل نورانی و چراغانی می شده و شاه عباس مراسم گلریزان بر روی پل انجام می داد.

سی و سه پل هنوز هم با وجود خشکسالی ها و بی مهری هایی که به رودخانه زاینده رود شده است یکی از ارزشمند ترین آثار تاریخی ایران است .

 این پل همواره در طول تاریخ به عنوان یکی از شاهکارهای تاریخی اصفهان و ایران به عنوان نماد گردشگری ایران بوده است و امروزه نیز این پتانسیل هنوز هم وجود دارد. بخهصوص با رشد صنعت توریسم و نیاز به سرمایه گذاری در این حوزه به نظر می رسد ارائه راهکارهایی برای زنده کردن و توسعه زاینده رود می تواند ارز اوری و اعتبار زیادی به صنعت توریسم ایران ببخشد.

برای بازدید از این پل ارزشمند و تاریخی ایران به همراه سایر پل های تاریخی دیگر اصفهان مانند پل خواجو، پل مارنان و یا پل جوئی می توانید با برنامه های گردشگری بسیار دقیق ملکه رویا همراه باشید. تنها کافی است با کارشناسان ما تماس گرفته و از اخرین برنامه ریزی های موسسه گردشگری ملکه رویا مطلع شده و ما را همراهی کنید.